Da li se okreće ka nama ili od nas? Niko se ne može usaglasiti. Ona je misteriozno lice na slici holandskog majstora Johanesa Vermera “Djevojka sa bisernom minđušom”, o kojoj se često govori kao o “Mona Lizi sjevera”.
Svojstvena holandskom stilu idealizovanih, ponekad previše ekspresivnih slika, “Djevojka sa bisernom minđušom” posjeduje privlačnost i suptilnost karakteristične za Vermerova djela. Međutim, ono se izdvaja od mirnih narativnih prizora koje posmatramo na mnogim Vermerovim slikama. Umjesto da bude komad postavke na pozorišnoj narativnoj sceni, ona postaje psihološki subjekat, sa naglašenim likom koristeći tamnu pozadinu i sjenku. Njen kontakt očima i blago razdvojene usne, kao da će upravo nešto reći, uvlače nas u njen pogled.
Tradicionalno su teme portreta bili članovi plemstva ili vjerske figure. Zbog čega je Vermer naslikao upravo anonimnu djevojku? U 17. vijeku, grad Delft, kao i Holandija uopšte, okrenuo se protiv aristokratije na vlasti i katoličke crkve. Nakon osam decenija pobune protiv španske sile, Holanđani su počeli da gaje naklonost prema ideji samoupravljanja i političke republike. Gradovi poput Delfta bili su bez nadzora kraljeva ili biskupa, pa su mnogi umjetnici kao što je Vermer ostali bez tradicionalnih pokrovitelja. Srećom, poslovne inovacije koje je predvodila “Holandska istočnoindijska kompanija” preobrazile su ekonomske prilike u Holandiji. Ovim je stvorena trgovačka klasa i nova vrsta pokrovitelja.
U želji da budu predstavljeni na slikama koje su finansirali, ovi trgovci su davali prednost licima srednje klase prikazivanjem u prostorima koji su izgledali kao njihovi domovi, okruženi poznatim predmetima. Mape koje se javljaju na Vermerovim slikama, na primjer, smatrane su modernim i svjetskim među trgovačkom klasom onoga što je poznato kao zlatno doba Holandije.
Orijentalni turban koji nosi djevojka sa bisernom minđušom takođe naglašava svjetski duh trgovačke klase, a sam biser, simbol bogatstva, zapravo je preuveličan. Vermer nije mogao da priušti pravi biser te veličine. Smatra se da je to bilo samo staklo ili kalaj lakiran da izgleda kao biser. Ova iluzija bogatstva se ogleda na samoj slici. U širem kontekstu, biser djeluje okruglo i teško, ali detaljno sagledavanje pokazuje da je to samo mrlja boje na površini.
Iako možda nikada nećemo znati pravi identitet “Djevojke sa bisernom minđušom”, umjetnici i kritičari se mogu baviti njenim portretom na nezaboravan način. Dok se nalazi u svom stalnom domu u muzeju Maurichejsu u Hagu, njeno prisustvo privlači pažnju iako djelo odiše nenametljivošću. Na svoj zagonetni način, ona predstavlja rođenje savremenog sagledavanja ekonomije, politike i ljubavi.
Autorka: Anđela Ašanin